Van face 2 face naar screen 2 screen: lichaamstaal is dé gamechanger voor Gen Z.
Gen Z is opgegroeid in een wereld waar communicatie grotendeels via schermen verloopt. WhatsApp, Snapchat, TikTok en videogesprekken zijn voor hen vanzelfsprekender dan een telefoontje of een spontaan gesprek in levenden lijve. Onderzoek laat zien dat jongeren vandaag de dag minder tijd besteden aan face-to-face ontmoetingen met vrienden en ook minder vaak de telefoon oppakken dan eerdere generaties. De pandemie heeft deze trend versneld: school, werk en sociale contacten verschoof massaal naar online platforms, en veel daarvan is gebleven. Deze verschuiving heeft voordelen: het is efficiënt, laagdrempelig en sluit aan bij hun digitale leefwereld. Toch gaat er ook iets verloren. In digitale communicatie mis je nuance: intonatie, micro-expressies, subtiele lichaamstaal of de energie van een fysieke ontmoeting. Juist die elementen zijn vaak doorslaggevend voor vertrouwen, verbinding en overtuigingskracht. Minder belangrijk, of juist cruciaal? Daarmee komen we op de kernvraag: maakt de afname van face-to-face contact ook de bijbehorende sociale vaardigheden minder belangrijk? Of wordt het tegenovergestelde waar: dat juist diegenen die investeren in non-verbale communicatie straks het verschil maken in sollicitaties, samenwerking en leiderschap? Het antwoord is dat non-verbale communicatie juist nóg belangrijker wordt, precies omdat steeds meer eerste contacten digitaal verlopen. Neem het sollicitatieproces bij Red Bull: kandidaten starten met een video-opname waarin ze drie vragen beantwoorden zonder dat er iemand tegenover hen zit. Dat is handig voor de voorselectie, maar het echte verschil wordt pas gemaakt zodra je aan tafel zit. In die fase bepaalt je houding, oogcontact, stemgebruik en uitstraling of je overtuigend en betrouwbaar overkomt. Beslissingen zoals het aannemen van een kandidaat, het sluiten van een deal of het winnen van vertrouwen zijn nu eenmaal momenten waarop mensen sterk leunen op fysieke signalen. De kracht van stilte in onderhandelingen En dat gaat niet alleen op in sollicitaties. Ook in het dagelijks leven zie je hoe sterk non-verbale signalen doorwerken in beslissingen. Toen ik onlangs een keuken kocht, wist ik de prijs omlaag te brengen van €21.500 naar €13.700 – niet door betere argumenten, maar door na elk tegenbod simpelweg drie seconden stil te blijven. Studies tonen aan dat zo’n korte stilte je gemiddeld tot wel 24% betere onderhandelingsresultaten kan opleveren, en in mijn geval leverde het zelfs ruim 36% voordeel op. Die stilte, dat non-verbale signaal, deed meer dan woorden ooit hadden gekund. In een digitale chat of e-mail had dat effect nooit bestaan. Juist daarin schuilt de kern: wie in een tijdperk van schermcommunicatie leert om face-to-face non-verbale technieken slim te gebruiken, heeft een onevenredig voordeel. In een wereld die steeds digitaler wordt, lijken face-to-face momenten misschien schaarser te worden, maar hun impact neemt juist toe. Het zijn de gesprekken waarin beslissingen vallen, deals gesloten worden en vertrouwen ontstaat. Voor Gen Z – en eigenlijk voor iedereen die carrière wil maken of invloed wil uitoefenen – ligt hier een unieke kans: wie investeert in lichaamstaal, stilte, oogcontact en de kracht van aanwezigheid, onderscheidt zich automatisch van de massa. Want schermen mogen de nieuwe norm zijn, maar het echte verschil maak je nog altijd van mens tot mens.
Presentaties en meetings: zo bereid je voor wat je niét zegt
Of je nu in een teamvergadering zit of een presentatie geeft voor tientallen collega’s: je woorden zijn maar een klein deel van het verhaal. Uit onderzoek blijkt dat non-verbale communicatie tot wel 70% van onze totale communicatie bepaalt. Lichaamstaal kan je boodschap dus kracht bijzetten, maar kan haar ook ondermijnen – zelfs als je inhoud nog zo sterk is. In dit artikel laat ik zien waarom lichaamstaal van onschatbare waarde is tijdens meetings en presentaties, welke signalen het verschil maken en hoe je er direct mee aan de slag kunt. In meetings: invloed zonder het woord te nemen Veel mensen denken dat invloed in vergaderingen vooral afhangt van wat je inhoudelijk zegt. Maar ook zonder het woord te voeren, kun je richting geven aan de dynamiek. Houding: Een open, rechtop zittende houding straalt betrokkenheid en zelfvertrouwen uit. Leun je te ver achterover, dan lijk je ongeïnteresseerd of afwachtend. Oogcontact: Door kort oogcontact te maken met de spreker laat je zien dat je luistert. Als je een punt maakt, verdeel je blik over meerdere collega’s om verbinding te leggen. Gebaren: Subtiele handbewegingen kunnen je woorden kracht bijzetten. Houd je handen zichtbaar boven tafel – dat vergroot het vertrouwen. Microreacties: Knikt iemand terwijl jij praat? Grote kans dat diegene geneigd is mee te gaan in je voorstel. Door dit te signaleren, weet je beter wanneer je moet doorpakken of afronden. Kortom: lichaamstaal is niet alleen een spiegel van je stemming, maar ook een instrument om invloed uit te oefenen. Tijdens presentaties: overtuigen met je hele lichaam Sta je voor een groep, dan is de impact van je lichaamstaal nog groter. Het publiek scant je continu, vaak sneller dan jij doorhebt. En ja: zenuwen worden feilloos opgepikt. Start sterk De eerste seconden bepalen of je geloofwaardig en zelfverzekerd overkomt. Sta stevig, beide voeten op de grond, schouders ontspannen. Maak oogcontact met een paar mensen in de zaal voordat je begint. Gebruik gebaren bewust Onderzoek toont aan dat sprekers die hun woorden ondersteunen met gebaren overtuigender en beter onthouden worden. Gebruik je handen om structuur aan te brengen (bijvoorbeeld door opsommingen uit te beelden) of om je verhaal kracht bij te zetten. Beweeg, maar doelgericht Een presentator die heen en weer ijsbeert, oogt nerveus. Beweeg dus met intentie: stap naar voren om nadruk te leggen, of maak een pas naar links of rechts wanneer je een nieuw punt inleidt. Stem en mimiek Lichaamstaal stopt niet bij houding en gebaren. Variatie in stemgebruik en gezichtsuitdrukking maakt je verhaal levendig. Spreek niet monotoon, maar leg accenten waar nodig. De valkuilen: wat je beter kunt vermijden Armen kruisen: geeft vaak (onbewust) het signaal van afsluiten of defensief zijn. Wiebelen of friemelen: leidt de aandacht af van je boodschap. Geen pauzes nemen: stilte voelt ongemakkelijk, maar juist korte pauzes maken je verhaal krachtiger en geven de ander tijd om te verwerken. Zo maak je het praktisch voor jezelf Wil je bewuster aan de slag met lichaamstaal? Drie praktische oefeningen: Feedback vragen: je hoeft geen expert te zijn om waardevolle feedback te geven op lichaamstaal. Vraag na een presentatie of meeting een collega om één of twee dingen te benoemen die hem of haar zijn opgevallen in jouw houding, oogcontact of stemgebruik. Juist omdat deze collega geen specialist is, krijg je de indrukken die écht blijven hangen bij je publiek. Vaak zijn dat signalen die je zelf minder snel ziet, maar die wel bepalen hoe overtuigend en prettig je overkomt. Oefenen met video: neem een korte presentatie van jezelf op. Kijk terug zonder geluid – hoe kom je dan over? Vervolgens mét geluid: versterkt je lichaamstaal je verhaal, of ondermijnt het juist? Bewuste check-in: stel jezelf vóór een belangrijke meeting één vraag: “Welke houding en energie wil ik uitstralen?” Alleen al die bewustwording verandert vaak je uitstraling. Tot slot Of je nu vergadert, presenteert of deelneemt aan een online call: je lichaam spreekt altijd. Wie zich bewust is van zijn of haar lichaamstaal heeft een krachtige tool in handen om meer overtuigingskracht, vertrouwen en impact te creëren. De kunst is niet om je non-verbale signalen te forceren, maar om ze in lijn te brengen met je boodschap. Want pas wanneer woorden en lichaamstaal elkaar versterken, komt je verhaal écht over.
Professioneel overkomen op video: lichaamstaal in online meetings
Je camera staat aan. Je ziet jezelf in een klein vakje in de hoek. Iemand zegt iets en jij knikt. Of glimlacht. Of allebei, net iets te lang. Want je wilt betrokken overkomen, toch? Sinds videomeetings een vast onderdeel zijn geworden van het werkende leven, is onze lichaamstaal op een nieuw toneel beland: het beeldscherm. En dat verandert alles. Want waar je in een fysieke vergadering vanzelfsprekend (grotendeels) zichtbaar bent, wordt jouw non-verbale communicatie online samengeperst in een rechthoek van hooguit je schouders tot je kruin. Toch doet die beperkte ruimte méér met je professionele uitstraling dan je denkt. Bij een fysieke ontmoeting communiceer je met je hele lijf: je houding bij binnenkomst, je handdruk, hoe je zit, beweegt, kijkt. Online valt een groot deel daarvan weg. Wat blijft, is je gezicht, je stem, en wat kleine gebaren – als je die überhaupt in beeld brengt. Daardoor moeten we de signalen die we wél uitzenden bewuster inzetten. Drie dingen gaan vaak mis in online meetings: We bewegen te weinig uit angst om te wiebelen of ‘onprofessioneel’ over te komen. We kijken naar het scherm in plaats van de camera waardoor we geen echt oogcontact maken. We zetten ons gezicht ‘uit’ zodra we niet aan het woord zijn en lijken dan afwezig, verveeld of zelfs nors. Jij kijkt… naar jezelf In een fysieke vergadering zie je jezelf nooit. Online wel. Dat kleine beeld van jezelf in de hoek trekt (vaak ongemerkt) je aandacht. Je gaat jezelf beoordelen: hoe zit ik, hoe kijk ik, hoe kom ik over? En dat zorgt ervoor dat je eerder verstijft of krampachtig rechtop gaat zitten. Sommige mensen gaan zelfs ‘poserend’ gedrag vertonen, alsof ze constant op de foto staan. Tip: Zet je zelfbeeld af of minimaliseer het als je merkt dat je te veel op jezelf gefocust raakt. Of gebruik het juist als spiegel: zie je jezelf onderuitgezakt zitten, dan is dat een signaal om je houding subtiel aan te passen. Je houding is je visitekaartje Op beeld is je houding een van de weinige signalen waarmee je professionaliteit en betrokkenheid uitstraalt. Toch zie je in veel meetings mensen onderuitgezakt, leunend op één arm, of zelfs half buiten beeld. Je lijf zendt dan onbewust het signaal: “Dit gesprek doet er niet toe.” Tip: Zorg dat je rechtop zit, ontspannen maar actief. Een licht voorovergebogen houding (alsof je echt luistert) werkt beter dan achterover hangen. Oogcontact In een live gesprek kijk je iemand in de ogen. Online voelt dat onnatuurlijk, want dan moet je juist niet naar de ander kijken maar naar je camera. Alleen dan voelt het voor de ander alsof je hen écht aankijkt. Tip: Kijk bewust naar de camera als je iets belangrijks zegt of een vraag stelt. Niet de hele tijd, dat komt gekunsteld over, maar net genoeg om verbinding te maken. Houd je gezicht “aan” In een overleg zien anderen jouw (micro)reacties: knikken, glimlachen, fronzen. Online zijn die signalen minder zichtbaar én sneller te missen. Een neutrale blik komt dan al snel over als verveeld of streng. Tip: Houd je gezicht ‘aan’. Af en toe knikken, vriendelijk kijken, je wenkbrauwen optrekken bij interesse: kleine gebaren die een groot verschil maken. Handgebaren Je handen geven energie aan je verhaal. Maar online verdwijnen ze vaak uit beeld. Zonde, want zonder handen oog je minder authentiek. We vertrouwen mensen die handgebaren gebruiken namelijk meer. Lees ook dit artikel hierover. Tip: Zet je camera op een afstand en hoogte waarbij ook je bovenlichaam zichtbaar is. Gebruik subtiele gebaren om structuur of nadruk aan te brengen. Concreet: Zet je laptop of camera op ooghoogte (met een standaard of stapel boeken). Idealiter komt de bovenrand van je hoofd nét onder de bovenrand van het beeld. Gebruik je een tweede scherm? Zet je webcam dan op of boven het scherm waar je naartoe kijkt als je spreekt Zo behoud je oogcontact en ben je beter in beeld. Technische rust Ook je setting beïnvloedt je uitstraling. Een rommelige achtergrond, slechte belichting of ruisende microfoon leiden af van wat je zegt. Tip: Een heldere, rustige setting helpt niet alleen je boodschap over te brengen, maar voorkomt ook stressreacties die je non-verbale uitstraling ondermijnen. Zorg voor een neutrale achtergrond, licht van voren (bijvoorbeeld daglicht of een ringlamp), en een goed werkende microfoon. Waarom? Omdat een rommelige of donkere setting afleidt van jouw gezichtsuitdrukking en houding. Bovendien zorgt technische onrust vaak voor ongemak en verhoogde stress, waardoor je houding krampachtiger wordt en je non-verbale uitstraling verslapt. Help ook de ander professioneel in beeld te komen Jij kunt alles goed op orde hebben maar wat als de ander nauwelijks zichtbaar is? Vaak zijn mensen zich niet bewust van hoe ze overkomen. Gelukkig kun je daar op een vriendelijke manier iets aan doen. Tips: Stel bij het begin van het gesprek iets luchtigs als: “Zien jullie me goed zo, qua licht en beeld?” Dat nodigt de ander uit om zelf ook iets aan te passen zonder dat het belerend voelt. Als iemand nauwelijks zichtbaar is, kun je bijvoorbeeld zeggen: “Volgens mij ben je niet helemaal goed in beeld, misschien kun je je camera iets bijstellen? Dan is het net iets fijner om met je mee te praten.” Zo nodig je de ander uit zonder dat het ongemakkelijk wordt. In teams kun je vooraf simpele tips rondmailen of als team ‘beeldafspraken’ maken – dat schept een gelijk speelveld. Tot slot: wees geen robot Lichaamstaal in een videomeeting is geen trucje, maar bewust gedrag. Je hoeft geen acteur te zijn, wél aanwezig. Zorg dat je digitale zelf je echte zelf niet overschaduwt. Want uiteindelijk geldt online net zo goed als offline: mensen luisteren niet alleen naar wat je zegt, maar vooral naar hóe je het zegt. Meer inzichten verkrijgen? In mijn blogs op Intermediair deel ik vaker inzichten over non-verbale communicatie op de werkvloer.
Lichaamstaal tijdens het arbeidsvoorwaardengesprek: wat je níét zegt bepaalt je salaris
Een sterk cv, goede referenties en een overtuigend sollicitatiegesprek. Je bent de ideale kandidaat. Toch loop je na het arbeidsvoorwaardengesprek met minder weg dan je minimaal wilde accepteren. Hoe kan dat? In veel gevallen heeft het niet te maken met wélk bod je op tafel legt, maar met hoe je dat doet. Jouw non-verbale communicatie bepaalt voor circa 70% of jouw voorstel stevig landt of wankel overkomt. En juist tijdens dat ene cruciale moment, het gesprek over geld, wordt non-verbale communicatie belangrijker dan ooit. Spreekt jouw lichaam hetzelfde uit als je woorden? Onderhandelen over salaris roept spanning op. Zelfs bij ervaren professionals. Je weet wat je waard bent, maar op het moment dat je je bedrag moet noemen, voel je je hartslag versnellen. Je argumentatie klopt, maar je lichaam zendt iets anders uit: twijfel. En dat wordt opgemerkt. Het sleutelwoord hier is congruentie. Dat betekent dat je lichaam en je woorden in lijn horen te zijn met elkaar en hetzelfde communiceren. Stel je zegt: “Ik had een salaris van €5.500 bruto in gedachten.” Is je lichaamstaal in lijn met je woorden (congruent), dan komt je boodschap geloofwaardig over. Maar als je lichaam iets anders vertelt, ontstaat er twijfel. Hoe ga je dit tegen? Hier zijn vijf lichaamssignalen die bepalen of jij stevig overkomt – of jezelf onbedoeld ondermijnt: 1. Rechte rug Een rechte rug toont letterlijk dat je staat voor wat je zegt. Het voorkomt een ingezakte houding die onbewust ‘onderdanigheid’ of onzekerheid uitstraalt. Waarom het werkt: Je lijkt alert, betrokken en serieus. Het voorkomt dat je kleiner of terughoudend oogt. Tip: Leun licht naar voren tijdens het praten, maar houd je rug recht. Je bent in gesprek, niet op de bank. 2. Ontspannen schouders Opgetrokken schouders zijn een klassiek signaal van spanning. Zelfs als je stem rustig klinkt, verraden gespannen schouders dat je het spannend vindt. Waarom het werkt: Ontspannen schouders laten zien dat je je op je gemak voelt. Je komt open over, niet verdedigend. Tip: Rol voor het gesprek je schouders een paar keer naar achteren. Voel hoe het is om ze bewust laag te houden. 3. Open handgebaren (zichtbaar boven tafel) Je handen zijn een krachtig communicatiemiddel. Wie ze onder tafel houdt, aan een pen friemelt of zijn gezicht aanraakt, straalt onrust of twijfel uit. Zie ook dit artikel over het gebruik van je handen. Waarom het werkt: Open handpalmen (bijvoorbeeld tijdens het onderstrepen van je punt) geven een signaal van transparantie en controle. Ze maken je verhaal levendiger én geloofwaardiger. Tip: Laat je handen rusten op tafel wanneer je niet spreekt. Gebruik rustige gebaren tussen je navel en borst wanneer je wel spreekt. 4. Stevig, vriendelijk oogcontact Wie wegkijkt op het moment dat hij of zij het bedrag noemt, straalt onzekerheid uit. En dat wordt direct gevoeld. Waarom het werkt: Oogcontact op het juiste moment laat zien: ik meen dit. Het versterkt je aanwezigheid zonder opdringerig te zijn. Tip: Kijk de ander bewust aan wanneer je je voorstel doet. Houd de blik even vast en kijk daarna ontspannen weg. Wissel af tussen kijken en luisteren, dat komt natuurlijk over. Zie ook dit artikel over het effectief inzetten van oogcontact. 5. Je benen Je gesprekspartner ziet je benen meestal niet maar dat betekent niet dat ze niets doen. Je onderlichaam bepaalt hoe stabiel en rustig je bovenlichaam aanvoelt en beweegt. Waarom het werkt: Voeten plat op de vloer geven letterlijk en figuurlijk meer stabiliteit. Het voorkomt wiebelen, onrustige bewegingen of een gesloten houding. Tip: Zet je voeten stevig neer, ongeveer op heupbreedte. Vermijd benen kruisen, voeten wiebelen of onder je stoel trekken – het beïnvloedt je hele houding (en dat voel je ook in je stem en ademhaling). Kun je ook te veel uitstralen? Zeker. Wie over corrigeert – overdreven dominant zit, te lang oogcontact maakt of met te wijde armgebaren spreekt – kan op de ander overkomen als agressief of manipulatief. Zelfverzekerdheid zit niet in groter zijn dan de ander, maar in kalm en duidelijk aanwezig zijn. The power of silence Na het noemen van je (tegen)bod is er één tool die sterker is dan welk argument dan ook: stilte. Gewoon even niks zeggen. Niet toelichten, niet lachen, niet goedpraten. Die paar seconden stilte voelen misschien ongemakkelijk, maar juist dat ongemak werkt in jouw voordeel. Het laat zien dat je je bod serieus meent, dat je niet wankelt, en het zet de ander subtiel onder druk om als eerste te reageren. Zwijg je, dan geef je ruimte aan de ander om jouw voorstel te verwerken. Ga je meteen praten, dan vul je de twijfel van de ander zelf in. Oefening voor thuis: Oefen je salariseis hardop – voor de spiegel of met een gesprekspartner. Zeg bijvoorbeeld: “Ik had €5.500 bruto in gedachten, omdat…” En dan: houd drie volle seconden je mond. Niet knikken. Niet lachen. Alleen ademhalen. Voelt dat ongemakkelijk? Mooi – dan ben je aan het trainen. Liever nu thuis dan straks aan de onderhandelingstafel. Slot: geloof het zelf eerst Zelfverzekerde lichaamstaal kun je oefenen, maar het begint bij iets diepers: het gevoel dat je je bod écht waard bent. Als je dat gelooft, wordt congruent gedrag een gevolg – geen trucje. En juist dát – die innerlijke overtuiging die zichtbaar wordt in je hele houding – maakt het verschil tussen genoegen nemen met, of krijgen wat je waard bent.
Slim lichaamstaal in je kennismakingsgesprekken: zo zet je oogcontact in
Je kunt je nog zo goed voorbereiden op een sollicitatiegesprek — cv op orde, sterke antwoorden geoefend, passende outfit gekozen — maar wist je dat je ogen al vóór je eerste zin veel over je zeggen? Lichaamstaal-expert Ashwin Taneja geeft in deze blog tips om slim gebruik te maken van oogcontact. Bij een eerste ontmoeting gaat de aandacht vrijwel direct naar je gezicht, en binnen dat gezicht spelen je ogen de hoofdrol. Uit een analyse van gedragsobservaties, gepubliceerd in The Body Language Advantage (Glass, 1997), blijkt dat de ogen verantwoordelijk zijn voor ongeveer 40 tot 50 procent van de indruk die iemand van je vormt op basis van je gezicht. Oogcontact heeft dus meer invloed op sollicitaties dan de meeste mensen beseffen. Het beïnvloedt hoe zelfverzekerd, betrouwbaar en geïnteresseerd je overkomt. Waarom oogcontact zo belangrijk is Oogcontact is een essentieel onderdeel van non-verbale communicatie. Het stuurt een onbewuste boodschap over wie jij bent. Te weinig oogcontact kan overkomen als onzekerheid, desinteresse of zelfs oneerlijkheid. Te veel oogcontact kan daarentegen als intimiderend of onnatuurlijk worden ervaren. De kunst zit dus in het vinden van een ontspannen balans. Uit een studie gepubliceerd in Personality and Social Psychology Bulletin (Bayliss et al., 2006) blijkt bovendien dat oogcontact de kans vergroot dat mensen je als eerlijk en intelligent inschatten. Mensen die oogcontact maken, worden dus niet alleen als zelfverzekerder ervaren, maar ook als betrouwbaarder. Juist dat wil je uitstralen in een sollicitatiegesprek. Tip 1: Maak oogcontact bij het begin (en einde) Het moment dat je de kamer binnenloopt, is al onderdeel van je eerste indruk. Kijk je gesprekspartner(s) even aan terwijl je hen een hand geeft. Lach erbij — een vriendelijke blik in combinatie met een glimlach doet wonderen. En vergeet niet: een oprechte lach zie je niet alleen aan je mond, maar vooral aan je ogen. Ook bij het afscheid is het belangrijk om oogcontact te maken. Hiermee sluit je het gesprek krachtig af. Doen: Een open, ontspannen blik en kort oogcontact tijdens de begroeting. Niet doen: Je ogen neerslaan of wegkijken tijdens het voorstellen. Tip 2: Wissel je blik af, maar blijf betrokken Je hoeft echt niet de hele tijd strak in iemands ogen te kijken. Sterker nog, dat is helemaal niet wenselijk. Het gaat om natuurlijke afwisseling. Kijk vooral naar de ogen van de spreker wanneer die aan het woord is, en kijk ook af en toe kort weg — bijvoorbeeld naar de tafel of je notities — om het gesprek lucht te geven. Vuistregel: Richt je blik zo’n 60 tot 70 procent van de tijd op de ander. Dat houdt het contact levendig zonder ongemakkelijk te worden. Tip 3: Aanwezig zijn is meer dan aankijken Je kunt oogcontact maken zonder daadwerkelijk verbinding te maken. Een ‘lege blik’ herken je meteen: iemand kijkt je wel aan, maar is er met zijn hoofd duidelijk niet bij. Zorg dus dat je aanwezigheid en blik op elkaar afgestemd zijn. Wees oprecht nieuwsgierig naar de ander en wat er wordt gezegd. Dan volgt je blik vanzelf. Lees ook: Slim lichaamstaal in je sollicitatiegesprek: zo elimineer je barrières Tip 4: Laat je ogen meepraten Je ogen kunnen enthousiasme, verwondering en begrip laten zien. Kleine expressies — zoals je wenkbrauwen iets optrekken bij interesse of een kort knikje — geven aan dat je actief luistert en meeleeft met het gesprek. Gebruik dat subtiele spel bewust, maar niet overdreven. Denk eerder aan een natuurlijke reactie dan een toneelstukje. Oefening: Kijk naar jezelf in de spiegel terwijl je iets vertelt wat je écht boeiend vindt. Je zult zien dat je ogen daarin meespreken. Probeer datzelfde gevoel op te roepen in een sollicitatiegesprek. Tip 5: Oefen met een buddy of video-opname Een sollicitatiegesprek kan spannend zijn, en onder spanning kunnen non-verbale signalen veranderen. Sommige mensen gaan dan juist staren of vermijden oogcontact volledig. Door te oefenen met een buddy of jezelf op te nemen op video, krijg je inzicht in jouw ‘ooggedrag’. Kijk hoe vaak je contact maakt, waar je blik naartoe gaat en of het natuurlijk oogt. Oefening: Laat een vriend of collega feedback geven op hoe jouw oogcontact overkomt. Zeggen ze: “Je komt zelfverzekerd over” of juist “Het leek alsof je het gesprek liever wilde vermijden”? Daar kun je mee werken. Tot slot: Vergeet de kracht van een vriendelijke blik niet Soms zijn we zo gefocust op het ‘goed’ willen doen, dat we vergeten gewoon menselijk te zijn. Een warme, geïnteresseerde blik doet vaak meer dan een perfect ingestudeerd antwoord. De recruiter wil naast je competenties ook weten: “Kan ik met jou samenwerken?” En dat zie je vaak al aan iemands blik. Je ogen vertellen of je oprecht, betrokken en benaderbaar bent. Een goed sollicitatiegesprek wordt dus niet alleen bepaald door wat je zegt, maar vooral door hoe je het zegt. Je ogen zeggen misschien niet letterlijk duizend woorden, maar ze maken wel het verschil tussen een sollicitant en een match. Meer weten over de beste manier om een sollicitatie- of kennismakingsgesprek in te gaan? In deze blog van Ashwin beschrijft hij de beste manier om je handen te gebruiken.
Slim lichaamstaal in je gesprekken: zo gebruik je je handen
Je sollicitatiegesprek draait niet alleen om wat je zegt, maar vooral om hoe je het zegt. Uit onderzoek blijkt dat non-verbale communicatie tot wel 70 procent van onze totale communicatie bepaalt. Hoe je dat in je voordeel gebruikt vertelt non-verbale communicatie-expert en oprichter van Body Signals Academy Ashwin Taneja in zijn tweede blog voor Intermediair. Beeld je eens in: je spreekt een sollicitant die zichzelf omschrijft als een geboren leider. Maar terwijl hij dat zegt, blijven zijn armen strak langs zijn lichaam hangen of verstopt hij zijn handen diep in zijn zakken. Geen ondersteunende handgebaren, geen openheid — alleen geslotenheid en terughouding. Zijn woorden klinken overtuigend, maar zijn lichaam vertelt iets anders. Juist het ontbreken van natuurlijke, ondersteunende handgebaren kan ervoor zorgen dat zijn verhaal minder krachtig overkomt. En dát kan in een sollicitatiegesprek net het verschil maken tussen overtuigen of twijfels zaaien. Sterkere indruk door non-verbale-communicatie Gelukkig kun je met een paar simpele aanpassingen in je handgebaren direct een betere indruk maken. Eén van de krachtigste manieren om openheid en zelfvertrouwen uit te stralen, is door bewust je handpalmen te laten zien. Wat zeggen je handen over jou tijdens een sollicitatiegesprek? Je handen zeggen namelijk meer dan je denkt. Ze ondersteunen je verhaal, laten zien hoe je je voelt en kunnen zelfs bepalen of iemand jou als betrouwbaar ervaart. In een sollicitatiegesprek is dat extra belangrijk. Je wilt immers een sterke indruk achterlaten en het vertrouwen van je gesprekspartner winnen. Waarom zichtbare handen belangrijk zijn Van oudsher vertrouwen mensen anderen sneller wanneer ze hun handen kunnen zien – vooral de handpalmen. Dat heeft een evolutionaire basis: open handen laten zien dat je geen gevaar vormt. Verborgen handen kunnen namelijk een wapen verbergen en daarmee het begin van een aanval zijn, open handen laten zien dat je eerlijk en open naar de ander bent. Ook al is een sollicitatiegesprek geen levensbedreigende situatie, je hersenen kunnen het onbewust als spannend of bedreigend ervaren. Verborgen handen – bijvoorbeeld onder de tafel of in je zakken – kunnen hierdoor ongemerkt een negatief signaal afgeven. Wat je handen (onbewust) uitstralen Zelfs als je er niet op let, communiceren je handen constant. Hier zijn een aantal veelvoorkomende handhoudingen en wat ze kunnen uitstralen: Open handpalmen: eerlijkheid, openheid, toegankelijkheid Handen onder de tafel of in je schoot: onzekerheid, geslotenheid Gekruiste armen met handen verborgen: defensieve houding, niet openstaan voor feedback Overmatig friemelen of bewegen: zenuwachtigheid, verhoogde spanning Rustige, ondersteunende handgebaren: zelfvertrouwen, controle, betrokkenheid Tijdens een sollicitatiegesprek wil je vooral openheid, rust en betrokkenheid uitstralen. Daarom is het belangrijk om je bewust te zijn van je handpositie en -gebruik. Praktische tips voor je handgebruik 1. Laat je handen zien Zodra je gaat zitten, leg je handen losjes op tafel. Vermijd het verstoppen onder de tafel of in je schoot. 2. Gebruik ondersteunende gebaren Kleine, rustige handgebaren maken je verhaal levendiger en natuurlijker. Ze ondersteunen wat je zegt en zorgen voor meer impact. Denk bijvoorbeeld aan een open hand wanneer je een samenwerking toelicht, of een lichte beweging om een resultaat te onderstrepen. Wil je beheerst en professioneel overkomen? Houd je gebaren dan binnen deze vuistregel: laat je handen niet boven je hoofd uitsteken en niet wijder reiken dan schouderbreedte. 3. Voorkom gesloten houdingen Gekruiste armen of handen strak tegen je lichaam maken je minder benaderbaar. Kies voor een open, ontspannen houding. Zie ook mijn tips over het verwijderen van barrières. 4. Let op afleidend gedrag Friemelen met een pen, je nagels of een horloge leidt af van je verhaal en komt onrustig over. Wat als je zenuwachtig bent? Het is volkomen normaal om gespannen te zijn tijdens een sollicitatie. Veel mensen hebben dan de neiging hun handen te verbergen of stil te houden. Toch helpt het juist om ze bewust zichtbaar en rustig te houden. Zelfs als je je nerveus voelt, kun je met open handgebaren en een ontspannen houding wél zelfvertrouwen uitstralen. Sterker nog: mensen die een leugen proberen te verbergen, gebruiken juist opvallend mínder handgebaren. Dat komt doordat liegen extra mentale energie kost – je moet immers een verhaal verzinnen én geloofwaardig overkomen. Daardoor blijft er minder ruimte over voor natuurlijke, ondersteunende gebaren. Je brein focust zich op controle, en dat zorgt vaak voor verstijving. Juist daarom worden weinig handgebaren soms onbewust gezien als een signaal van oneerlijkheid of onzekerheid. Laat dus je handen spreken – ook als je zenuwen voelt. Ze helpen jouw verhaal geloofwaardig, open en authentiek over te brengen. Je handen als verlengstuk van je boodschap Een (sollicitatie)gesprek draait dus niet alleen om wat je zegt, maar ook om hoe je het zegt. Je lichaamstaal – en vooral je handen – versterken jouw verhaal. Door je handen bewust in te zetten, laat je zien dat je open, betrouwbaar en zelfverzekerd bent. En daarmee vergroot je je kans op succes aanzienlijk.
Culturele verschillen in lichaamstaal 2.0: do’s & don’ts
Het gaat niet alleen om wat je zegt, maar vooral om hoe je het zegt. Uit verschillende studies blijkt dat non-verbale signalen – dus alles behalve het gesproken woord – het grootste deel van onze communicatie bepalen. Volgens non-verbaal communicatie-expert Joe Navarro (voormalig FBI-agent en auteur van What Every BODY is Saying) kan dit oplopen tot wel 60 à 65 procent van de totale communicatie. Maar wat als die lichaamstaal in een andere cultuur iets heel anders betekent dan jij bedoelt? In internationale werkomgevingen of bij samenwerking met buitenlandse partners is het belangrijk om je bewust te zijn van deze culturele verschillen. Een goedbedoeld gebaar of een zelfverzekerde houding kan in een andere context juist verkeerd overkomen. Dat kan onbedoeld invloed hebben op het verloop van een gesprek, samenwerking of onderhandeling. In dit artikel neem ik je mee in een aantal veelvoorkomende vormen van non-verbale communicatie. Zoals oogcontact, persoonlijke ruimte en handgebaren. Bij elk onderdeel zoom ik in op duidelijke culturele verschillen, met voorbeelden uit diverse landen. De landen zijn gekozen op basis van opvallende contrasten binnen het specifieke aspect van lichaamstaal, zodat je een goed beeld krijgt van hoe sterk interpretaties kunnen variëren en waar je dus alert op moet zijn. 1. Oogcontact: direct of juist onbeleefd? In Nederland wordt oogcontact vaak gezien als een teken van eerlijkheid en zelfvertrouwen. We leren al jong: “Kijk iemand aan als je met hem of haar praat.” In zakelijke gesprekken bevestigt oogcontact betrokkenheid en interesse. Maar in andere culturen ligt dat anders: Japan & Zuid-Korea: te veel oogcontact kan worden gezien als agressief of respectloos, vooral ten opzichte van iemand met een hogere status. Verenigde Staten: direct oogcontact wordt sterk gewaardeerd en gezien als assertief, wat heel belangrijk is in sales en onderhandelingen. Arabische landen: oogcontact is belangrijk, maar de intensiteit en de duur zijn afhankelijk van de cultuur. Tussen mannen is het gewenst, maar tussen mannen en vrouwen is het juist vaak taboe. Tip: observeer hoe je gesprekspartner oogcontact gebruikt. Pas je stijl aan zonder jezelf te verliezen. Een glimlach en zachte blik kunnen universeel als vriendelijk worden ervaren. 2. Persoonlijke ruimte: hoe dichtbij mag je komen? De fysieke afstand die mensen aanhouden tijdens gesprekken, ook wel ‘proxemics’ genoemd, verschilt sterk per cultuur. Latijns-Amerikaanse landen & het Midden-Oosten: hier is het normaal om dicht bij elkaar te staan, zelfs bij zakelijke ontmoetingen. Een stap achteruit doen kan als afstandelijk of afwijzend overkomen. Nederland, Duitsland & Scandinavië: meer persoonlijke ruimte wordt gewaardeerd. Te dicht bij iemand staan voelt al snel ongemakkelijk of opdringerig. Tip: let op signalen van de ander. Doet iemand ongemerkt een stap achteruit? Dan is het tijd om wat meer afstand te nemen. Respecteer fysieke grenzen, ook als die anders zijn dan je gewend bent. 3. Handgebaren: universeel of riskant terrein? Een duim omhoog, een knikje, of het bekende ‘OK’-gebaar: we gebruiken ze vaak zonder erbij na te denken. Maar gebaren zijn misschien wel het meest cultureel gevoelige onderdeel van lichaamstaal. Het OK-gebaar (vinger en duim in een cirkel): in Nederland betekent het ‘prima’. In Brazilië en Turkije is het echter een belediging. Handen in de zakken: in veel Aziatische landen wordt dit in zakelijke context als lui of ongeïnteresseerd gezien. Tip: gebruik neutrale gebaren en wees terughoudend met symbolische handbewegingen totdat je de lokale gewoontes goed kent. Bij twijfel: laat je handen open en zichtbaar zijn, dat straalt vertrouwen uit. 4. Gezichtsuitdrukking en glimlach: oprecht of sociaal masker? In Nederland waarderen we een oprechte glimlach. Een vriendelijke uitdrukking opent gesprekken en breekt het ijs. Maar in andere culturen zijn gezichtsuitdrukkingen meer gereguleerd of juist minder voorspelbaar. Rusland: een glimlach wordt pas gegeven als er écht iets te lachen valt. Te veel glimlachen kan als onecht of naïef worden opgevat. Verenigde Staten: glimlachen hoort bij klantvriendelijkheid, zelfs als het niet oprecht is. Japan: glimlachen wordt vaak gebruikt om ongemakkelijke situaties te verzachten, zelfs bij ongemak of onenigheid. Tip: lees een glimlach in context. Let op de ogen en lichaamshouding om te bepalen of iemand zich écht op zijn gemak voelt. Spiegel je eigen gezichtsuitdrukking subtiel aan de ander. 5. Dominantie en hiërarchie: wie neemt het woord? In Nederland kennen we een relatief vlakke hiërarchie. We waarderen gelijkwaardigheid en directe communicatie, ook richting leidinggevenden. In lichaamstaal zie je dat terug: we durven iemand recht aan te kijken, een open houding aan te nemen en ruimte in te nemen tijdens het spreken. Maar: In China of India is de hiërarchie is veel sterker. De lichaamstaal richting een meerdere is respectvol, terughoudend en bescheiden. Iemand onderbreken of fysiek domineren (bijvoorbeeld met brede armgebaren) wordt als ongepast gezien. In Frankrijk of Italië bestaat hiërarchie, maar is er meer ruimte voor expressie, zelfs richting een leidinggevende. Hier telt charisma. Tip: voel aan wie de beslisser is in het gesprek, en wees bewust van jouw houding en toon. Toon respect in lichaamstaal. Bijvoorbeeld door te knikken, te wachten met spreken en geen dominante houding aan te nemen als dat niet gewenst is. Zie ook: https://bodysignals.nl/culturele-verschillen-lichaamstaal/ Praktische tips voor culturele lichaamstaal in business 1. Doe je huiswerk Verdiep je vooraf in de cultuur van je gesprekspartner. Niet alleen in woorden, maar ook in lichaamstaal. 2. Observeer actief Let op hoe anderen zich gedragen: hoeveel afstand houden ze, hoe gebruiken ze hun handen, wat doen ze met hun gezicht? 3. Spiegel subtiel Spiegelen is een krachtige manier om verbinding te maken, maar doe het met subtiliteit. Je laat zien dat je de ander respecteert en begrijpt. 4. Vraag als je twijfelt In veel culturen wordt het gewaardeerd als je interesse toont in gewoontes. Vraag bijvoorbeeld: “Hoe begroeten jullie elkaar hier normaal gesproken bij zakelijke meetings?” 5. Wees jezelf, maar blijf flexibel Authentiek zijn is belangrijk, maar flexibiliteit is het aller belangrijkste. Door kleine aanpassingen te maken, kun je veel effectiever communiceren zonder je eigen waarden los te laten. Ken de culturele nuances in non-verbale communicatie Lichaamstaal is in de basis universeel: overal ter wereld gebruiken mensen gezichtsuitdrukkingen, gebaren en houding om te communiceren. Maar de manier waarop die signalen worden
Slim lichaamstaal in je sollicitatiegesprek: zo elimineer je barrières
Je sollicitatiegesprek draait niet alleen om wat je zegt, maar vooral om hoe je het zegt. Uit onderzoek blijkt dat non-verbale communicatie tot wel 70% van onze totale communicatie bepaalt. Hoe je dat aanpast vertelt non-verbale communicatie-expert en oprichter van Body Signals Academy Ashwin Taneja in deze eerste blog voor Intermediair. Stel je voor: een kandidaat die beweert een natuurlijke leider te zijn, maar ondertussen met gebogen schouders staat, zijn handen in zijn zakken houdt en nauwelijks oogcontact maakt. Zijn woorden zeggen één ding, maar zijn lichaamstaal vertelt een ander verhaal. En precies dát kan het verschil maken tussen wel of niet aangenomen worden. Sterkere indruk door non-verbale-communicatie Gelukkig kun je met een paar simpele aanpassingen in je non-verbale communicatie direct een betere indruk maken. Eén krachtige manier om sterker en overtuigender over te komen, is door het elimineren van barrières. Ik herinner me nog goed een sollicitatiegesprek dat ik had, jaren terug. De twee heren die het gesprek zouden voeren, vroegen me alvast plaats te nemen terwijl ze koffie gingen halen. Toen ik ging zitten, viel me meteen iets op: er stond een grote speaker precies tussen mij en hun zitplaatsen. Het voelde als een onnodige barrière, een obstakel dat de interactie tussen ons kon verstoren. Dus ik schoof hem subtiel naar het uiteinde van de tafel en elimineerde daarmee deze barrière. Elimineer barrières tussen jou en je gesprekspartner Wanneer we ons in een onveilige situatie bevinden, is onze natuurlijke reactie om onze torso te beschermen. Dit is niet zomaar; ons torso beschermt namelijk onze vitale organen en instinctief weten we dat deze kwetsbaar zijn. Dit overlevingsmechanisme zit diep in ons geworteld en beïnvloedt onbewust onze lichaamstaal, ook in situaties die helemaal niet levensbedreigend zijn maar je hersenen mogelijk als gevaar registreren – zoals een sollicitatiegesprek. Al eeuwenlang hebben mensen en dieren reflexen ontwikkeld om kwetsbare delen af te schermen in momenten van stress of gevaar. Denk bijvoorbeeld aan hoe iemand instinctief zijn armen voor zijn buik kruist als hij zich ongemakkelijk voelt, of hoe dieren zich klein maken om vitale organen te beschermen bij dreiging. Ook in een sollicitatiegesprek speelt dit mechanisme een rol. De tafel vormt van nature al een barrière tussen jouw torso en de interviewer. Dat geldt voor iedereen – maar veel sollicitanten maken deze afstand onbewust groter door allerlei spullen voor zich neer te zetten: een laptop, een notitieblok, een waterfles of een koffiebeker. Hoewel het misschien onschuldig lijkt, creëer je hiermee een visuele en psychologische scheiding tussen jou en je gesprekspartner. Dit kan ervoor zorgen dat je minder benaderbaar overkomt en onbedoeld afstand creëert, waardoor de interactie minder natuurlijk aanvoelt. Open lichaamshouding helpt bij goede eerste indruk Een open lichaamshouding helpt om een goede eerste indruk te maken. Zorg er daarom voor dat er niets onnodigs tussen jouw torso en die van je gesprekspartner staat. Plaats je koffiemok niet tussen jouw lichaam en dat van je gesprekspartner in, maar aan de zijkant van je lichaam, links of rechts naast je, zodat er geen visuele barrière ontstaat. Zelfs je kleding kan onbewust een beschermende rol spelen. Een colbert die volledig dichtgeknoopt is, omsluit je torso en kan een subtiele barrière vormen. Laat daarom de knoop los zodra je gaat zitten. Dit voorkomt niet alleen een stijve, formele houding, maar straalt ook meer ontspanning en toegankelijkheid uit. Hetzelfde geldt voor je armen; als je met je armen over elkaar gaat zitten, dan blokkeer je je torso en oog je gesloten en ontoegankelijk. Met je armen en handen ontspannen op tafel creëer je het tegenovergestelde. Je lichaamshouding oogt opener, waardoor je gesprekspartner zich ook eerder op zijn gemak zal voelen. Bij het sollicitatiegesprek dat ik voerde, merkte ik het effect van deze aanpassingen. Het gesprek verliep heel positief en ik ben ervan overtuigd dat het elimineren van deze barrière, de speaker, bijdroeg aan een meer open gesprek. Hoewel ik niet kan concluderen dat dit de doorslag gaf, zal het vast hebben bijgedragen. En met goed resultaat, want ik kreeg een aanbod bij het bedrijf waar ik al jaren wilde werken!
Wat je lichaam vertelt: de invloed van stress en emoties op lichaamstaal
Ken je dat moment waarop iemand zegt: “het gaat goed”, maar je meteen voelt dat er iets niet klopt? Precies dát is de kracht van lichaamstaal. Die verraadt vaak hoe we ons écht voelen – of we dat nu willen of niet. Vooral in stressvolle situaties spreekt ons lichaam vaak luid en duidelijker dan onze woorden. Wat gebeurt er precies met ons lichaam onder stress? Wanneer we stress ervaren, dan activeert ons lichaam het bekende vecht- of vluchtmechanisme. Dit oeroude overlevingssysteem zorgt ervoor dat we alert worden en klaar zijn voor actie. Hoewel we tegenwoordig niet meer hoeven te vluchten voor roofdieren, reageert ons lichaam nog steeds op moderne stressbronnen – denk aan een sollicitatiegesprek, een belangrijke presentatie of een conflict op de werkvloer. Typische stressreacties in lichaamstaal zijn onder andere: ✅ Ten eerste: snellere en oppervlakkigere ademhaling – hierdoor komt er minder zuurstof in je hersenen, wat kan leiden tot kortere zinnen en hakkelend praten.✅ Daarnaast: verhoogde spierspanning – opgetrokken schouders, een stijve nek of een gespannen kaak wijzen vaak op innerlijke onrust.✅ Ook zie je vaak: minder handgebaren – mensen onder druk gebruiken minder expressie of houden hun handen dicht bij zich.✅ Tot slot: opvallende oogbewegingen – denk aan vaker knipperen, wegkijken of juist ‘bevriezen’ wanneer iemand zich overweldigd voelt. Hoe kun je lichaamstaal in stressvolle situaties beheersen? Het goede nieuws is: lichaamstaal is niet alleen een ‘verklikker’, maar ook een krachtig hulpmiddel om stress te reguleren. Hier zijn een paar praktische tips: Begin met bewust ademhalen – langzaam en diep ademhalen helpt direct bij het verlagen van stress en geeft je een kalmere uitstraling.Vervolgens: neem een open houding aan – ontspan je schouders en open je borst om meer zelfvertrouwen uit te stralen.Daarbij helpt het ook om bewuste handgebaren te gebruiken – denk aan open handpalmen en rustige bewegingen om overtuigender over te komen.En tot slot: vermijd zelfaanrakingen – zoals friemelen aan je gezicht of haar. Dit straalt namelijk onzekerheid uit. Conclusie: stress en emoties beïnvloeden je lichaamstaal – én andersom. Of je nu een presentatie geeft, een sollicitatie voert of een lastig gesprek aangaat: jouw lichaam spreekt altijd mee. Daarom geldt: hoe bewuster je omgaat met je eigen signalen – én die van de ander – hoe meer grip je krijgt op stressvolle situaties.
De opkomst van AI: blijft het herkennen van lichaamstaal onmisbaar?
Met de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) verandert hoe we werken, communiceren en relaties opbouwen. AI-tools zoals emotion recognition software en virtuele assistenten worden steeds beter in het herkennen en simuleren van menselijke interacties. Maar wat betekent dit voor lichaamstaal? Wordt non-verbale communicatie vervangen door AI, of juist belangrijker nu mensen minder fysiek communiceren? AI en non-verbale communicatie AI blinkt uit in het analyseren van non-verbale signalen, zoals micro-expressies en stemintonatie. Toch blijven menselijke vaardigheden essentieel, vooral nu digitalisering fysieke interacties schaars maakt. Het herkennen en interpreteren van lichaamstaal wordt daarmee een waardevolle en zeldzame competentie. Waarom lichaamstaal onmisbaar blijft Non-verbale communicatie is essentieel omdat het de basis vormt voor het opbouwen van vertrouwen en een emotionele connectie tussen mensen. Zonder deze subtiele signalen kunnen gesprekken oppervlakkig of mechanisch aanvoelen. Vertrouwen ontstaat wanneer iemand consistent non-verbale signalen uitzendt die overeenkomen met hun woorden, zoals een open houding, ontspannen gebaren en oogcontact. Dit is vooral belangrijk in situaties waarin emoties en relaties een grote rol spelen, zoals onderhandelingen, sollicitatiegesprekken of teamoverleg. Non-verbale communicatie speelt een sleutelrol in het bouwen van vertrouwen, verbinding en overtuigingskracht. Dit wordt nog belangrijker in een wereld waar fysieke interacties afnemen. De gunfactor, gebaseerd op subtiele menselijke signalen, bepaalt vaak de uitkomst van gesprekken zoals onderhandelingen of sollicitaties. Empathie: Non-verbale signalen zoals een ondersteunende glimlach of een kalmerend gebaar geven direct aan dat je betrokken bent bij de ander. Dit versterkt de emotionele band en vergroot de bereidheid tot samenwerking. Het vermogen om in te spelen op de emoties van de ander is cruciaal. Een oprechte glimlach of een knikje kan vertrouwen en openheid bevorderen. Oprechtheid: Mensen beoordelen of iemand te vertrouwen is op basis van congruentie tussen woorden en lichaamstaal. Een authentieke houding creëert geloofwaardigheid en vermindert wantrouwen. Authentiek overkomen kan doorslaggevend zijn, vooral in situaties waar relaties belangrijker zijn dan enkel resultaten. Subtiele signalering: Een frons, een kleine aarzeling of een houding die ongemak uitstraalt – dit zijn signalen die AI moeilijk kan interpreteren, maar mensen intuïtief begrijpen. Conclusie AI verandert communicatie, maar maakt lichaamstaal niet overbodig. Integendeel, in gesprekken zoals onderhandelingen en sales is non-verbale communicatie vaak doorslaggevend. Zelfs met de rekenkracht van AI om het perfecte optimum in een onderhandeling te berekenen blijven vertrouwen, empathie en de menselijke gunfactor onmisbaar voor een uitkomst waar bij partijen content mee zijn en zich vooral content mee voelen. Authentiek menselijk contact wordt schaarser en dus waardevoller in een wereld waarin technologie steeds dominanter wordt.
